Makalah Kawih jeung Tembang

BAB I

PENDAHULUAN

1.      Latar Belakang

Dina kesenian sunda aya babaraha jenis kasenian musik, diantarana nyaeta kawih. Kawih sunda digaduhan sareng dipikaresep ku masyarakat sunda, kawih sunda kudu jadi pribumi ditanah kalahiranna. Dimiliki masyarakat sunda dimana wae ayana, anu jadi tameng panguruh budaya asing anu hente bermanfaat jeung hente sasuai jeung kabudayaan masyarakat sunda. Nah, kukituna urang salaku masyarakat sunda kudu ngiring serta ngalestarikeun budaya sunda saperti kawih. Salain kawih, urang sunda oge pikawenoh kana kakawihan sareng tembang anu sami sami mikaweruh kana masalah kamusikan.

Tugas urang salaku panyatur pendidikan nyaeta salain mikanyaho, kudu ngalestarikeun budaya ku cara ngenalkeun jeung ngajarkeun perkawih kawih jeung tembang ka paserta didik. Hal eta jelas anu ngajadikeun masalah, pasalna henteu saeutik urang sunda anu henteu wauh kana budayana sorangan. Hente saeutik urang sunda anu poho kana jalan budayana, malih sapalihan budak ayeuna mah kacida erana mun mawa budaya sunda dina kahirupan sahari-hari teh. Hal eta negeskeun tugas urang salaku panyatur pendidik kalintang gedena, kudu ngabenerkeun sareng ngabimbing kana kakaliruan eta. Supaya budaya sunda bisa hirup di tanah kalahiranna, supaya lagu lagu sunda hente parem diantara lagu modern lainnya.

Ku kituna, disusunna makalah ieu ngajadikeun salasahiji upaya jang ngalestarikeun kabudayaan sunda khususna dina masalah kawih jeung tembang. Dimana dina jangka panjang diharepkeun urang sadaya bisa paham tur nyaah kana budaya sunda terutami kawih jeung tembang. Saengges paham urang ge bisa ngawariskeun elmuna ka barudak anu arek diajar, henteu lain tujuanna nyaeta ngangkat martabat jeung ngalestarikeun kawih jeung tembang di  tengah tengah era globalisasi ieu.

2.      Rumusan Masalah

Rumusan masalah anu bade dibahas dina ieu makalah nyaeta perkawis :

a.       Kawih

b.      Kakawihan

c.       Tembang

3.      Tujuan Panulisan

Anapon sabab ditulisna ieu tulisan nyaeta bertujuan kangge nyumponan tugas kelompok dina Mata Kuliah Pendidikan Bahasa Daerah di Universitas Djuanda Bogor sinareng anu hente kalah pentingna yen kangge para mahasiswa nguningakeun

a.       Naon anu disebat kawih teh?

b.      Conto conto dina kawih?

c.       Naon anu disebat kakawihan teh?

d.      Conto kakawihan ?

e.       Naon anu disebat tembang?

f.       Conto tembang?

BAB II

PAMBAHASAN

1.             Kawih

A.    Wangenan

Nalika ngareungeu pangajaran ngeunaan kawih, tangtu ahirna kudu apal jeung bisa ngabedakeun antara kawih jeung kasenian sejenna. Saperti kakawihan, pupuh, jeung pupujian.

Kawih nyaeta Rakitan basa anu di tulis ku para pujangga (seniman) sabangsa dangding anu hente make patokan pupuh sarta miboga birama anu ajeg ( angger )[1]. Dina Kamus Umum Basa Sunda (KUBS, 1995) wangenan kawih nyaeta rakitan basa sabangsa dangding nu teu make patokan pupuh. Kawih teh lalaguan Sunda bebas, anu henteu kauger atawa kaiket ku aturan, boh laguna, boh rumpakana. Lalaguan pop Sunda karangan Nano S, Doel Sumbang, atawa nu sok dihaleuangkeun ku seniman calung Hendarso, eta teh lagu kawih.

. Kawih teh asal kecapna tina kavy ( kawi ). Ngawih nyaeta ngalagukeun kawih atawa sisindiran jeng saterusna iwal ti pupuh. Lirik lagu dina kawih disebut rumpaka. Kawih nu medalna kabaheulaan, rumpaka kawih na teh sok nyokot tina wangun sajak atawa puisi. Biasana kawih sok dipirig ku gamelan. Nada anu digunakeun dina kawih nyaetadana pentatonic, anu patokanana dumasar kana da-mi-ti-la-da.

RMA. Koesoemadinata (dina Soepandi, 1985 : 14) mere katerangan ngeunaan kawih nyaeta sekar (tembang = kawih), ieu aya dua rupa :

1.      Sekar irama merdeka, nyaeta tembang nu panjang pondokna sora jeung wirahmana sakarep-karep numutkeun raosna priyangga, numutkeun kangeunahan nu tembang kayaning : tembang buhun rancag, tembang buhun raehan, beluk,  kakawen, suluk, tembang Cianjuran, tembang Ciawian, kakawihan dongeng.

2.       Sekar tandak, nyaeta tembang anu ajeg wiletanana, tegesna lolongkrang-lolongkrang antara wirahma-wirahma sarua sakabehna.

Dina kandaga kabeungharan seni sora sunda aya kawih anu pirig ku waditra aya oge nu ditambul bae. Prirganana bisa ku klining, degung, kecapi, calung, angklung, malah tiasa ku alat musik modern oge. Kawih bagian tina kasenian sunda nu diwangun ku dua unsur, nyaeta unsur seni musik jeung unsur seni sastra. Unsur seni musik nu nglahirkeun lagu, nada jeung wirahma nu fungsina pikeun pamirig. Unsur seni sastra mangrupa rumpaka atawa lirik laguna. Tangtu bae dina pangejaan basa mah leuwih muser kana unsur sastrana, nyaeta rumpaka kawih kaasup kana puisi. Tujuan kawih nyaeta diantarana ningkatkeun daya apresiasi seni masyarakat ka kawih sunda kangge ngangkat jati diri sajajar jeung karya seni lainna.

Rumpaka atawa lirik lagu teu lepas tina unsur:

1)      Pilihan kecap (diksi)

2)      Purwakanti

3)      Gaya basa

4)      Tema

5)      Amanat

6)      Eusi carita

Analisis kawih dina tambahana sastra sunda, ngawengku unsur-unsur :

1)      Tema

2)      Amanat

3)      Parafrase rumpaka kawih

B.     Sejarah Kawih

kawih dina wangun bahasa sunda (KUB 1995) wangenan kawih nyaeta rakitan basa sabangsa dangding anu teu make patokan pupuh. Kawih teh lalaguan sunda anu teu ka uger atawa kaikeut ku aturan boh laguna, boh rumpakana. Lalaguan pop sunda karangan Nano S, Doel Sumbang, atawa anu sok dihaleuangkeun ku seniman Hendarso etateh lagu kawih. Kawih jeung kakwihan ngabogaan sasaruan nyaeta sarua rakitan sabangsa dangding anu heteu ngagunakeun pupuh sedeungkeun bedana nyaeta tina fungsina, mun kawih mah saukur didangdingkeun hungkul atawa dilagukeun sedeungkeun kakawihan mah ngabogaan fungsi tambahan nyaeta dipake dina kaulinan barudak.

C.    Conto Kawih

MAWAR BODAS

Mapay jalan satapak 

Ngajugjug ka hiji lembur

Henteu karasa capena

Sabab aya nu diteang

Hujan angin dor dar gelap

Taya tempat keur ngiuhan 

Sanajan awak rancucut

Teu paduli kajeun teuing

Reff

Nu penting mah asal neupi

Ka tempat anu dituju

Rek ngalongok mawar bodas

Nu moal lila ka ala

Sugan tea moal gagal 

Kembang geus aya nu boga

Balik teh asa hoream 

Leumpang ge asa ngalayang

Teu kasawang tianggalna

Teu kapikir titadina

Lamun bakal nyeri hate

Hoream teu sudi teuing

Neangan pipanyakiteun

Neangan pipanyakiteun

BUBUY BULAN

(Cipt. Beni Corda)

Bubuy bulan, bubuy bulan sangray bentang

Panon poe, panon poe disasate

Unggal bulan, unggal bulan abdi teang

Unggal poe, unggal poe oge hade

Reff.

Situ Ciburuy laukna hese dipancing

Nyeredet hate ningali ngeplak caina

Tuh itu saha nu ngalangkung unggal enjing

Nyeredet hate ningali sorot socana

TALAK TILU

Penyanyi : Bungsu Bandung

Mana nyeri nyeri nyeri teuing
Ceurik ati di tambelakan

Henteu benang ku disabaran

Aduh alah ieungTega teh teuing

Indit sore tulunyungna subuj

Abdi tunduh mukakeun tulak

Batin nyeuri ceurik sorangan

Aduh alah ieung

Tega teh teuing

Nyeri-nyeri moal benang di ubaran

Kajen tutumpuran paeh ge teu panasaran

Mempeng ngora keneh

Mempeng urang can batian

Pek geura serahkeun

Talak tilu sakalian

Henteu butuh lalaki curaling

Boga rasa asa ieu aing

Henteu robah teu eling-eling

Aduh alah ieung tega teh teuing

BUDAK JALANAN

Panyanyi : Kustian

Ceuk batur mah

Kuring teh budak jalanan

Gawe ukur ngamen

Dina kandaraan

Sabenerna hate ngarasa nalangsa

Puguh hirup ragap taya

Kolot teu apal dirupa

Jeung deui duka di mana

Mun panas….

Kapanasan…
Mun hujan…

Kahujanan…

Mun reup peuting ngadon sare di emperan
Da puguh hirup di jalan

Hanteu boga petempatan

Pikeun pangbalikan

Timana…timana.. atuh timana

Diri kuring timana atuh asalna

Kumaha…kumaha.. atuh kumaha

Diri kuring na kumaha mimitina

Ya Allah paparin abdi pituduh

Na dimana kolot abdi teh ayeuna

2.           Kakawihan

A.    Wangenan

Kakawihan asal kecapna tina kawih, nu hartina rakitan basa sabangsa dangding nu teu make patokan pupuh. Ngawih nyaeta ngalagukeun kawih atawa sisindiran. Ieu kabangkitan teh ka asup sastra buhun, gelarna dina sastra Sunda mangrupa sastra sampakan. Tapi nu boga kakawihan teh lain ngan ukur urang Sunda wae, unggal seler bangsa oge miboga kakawihan sewang-sewangan. Kawih kaasup sastra lisan, simebarna tatalepa sacara turun-tumurun di lingkungan masarakat. Ku kituna kakawihan sering disebut sastra balarea. Kakawihan lain ngan saukur dipake bari ulin, tapi oge sok dipake bari digawe.

Kiwari kakawihan dihartikeun lagu-lagu nu sok dinyanyikeun ku barudak bari ulin, nepi ka sakapeung sok disebut kakawihan barudak atawa kaulinan barudak[2]. nyebutkeun lagu rahayat, hartina lagu jeung lirikna geus baku, sifatna anonim, jeung nyebar ti jaman baheula.

B.     Kamekaran

Kakawihan (teks, fungsi, jeung basa) robah luyu jeung kahirupan masarakat. Nurutkeun kalungguhanna, kakawihan bisa dipasing-pasing jadi dua golongan nyaeta kakawihan pikeun kaulinan jeung kakawihan pikeun gawe.

C.    Ciri-ciri Kakawihan

Kakawihan mangrupa tina folklore, ku kituna tina ciri-ciri folklore dipimilik oge ku kakawihan, diantarana :

1)      Sumebar jeung diwariskeun sacara lisan.

2)      Sifatna tradisional, nyebarna angger diantara kelompok anu tangtu.

3)      Aya varian jeung versi, kajadian poho jeung interpolasi sok nimbulkeun bedana teks. Ku kituna sakapeung teksna sok beda wirahmana sarua, atawa wirahmana sarua teksna nu beda.

4)      Umumna anonym.

5)      Miboga rumus jeung pola.

6)      Polos jeung lugu, sakapeung jiga kasar jeung spontan[3].

D.    Klasifikasi Kakawihan

Kakawihan bisa diklasifikasikeun dumasar fungsina, basana, waktu ngawihkeunna, oge uesina. Dumasar fungsina, kakawihan pikeun kaulinan, pikeun sumanget digawe, pikeun mepende, oge pikeun protes sosial.

1)      Kakawihan pikeun kaulinan

Kakawihan nu dipake dina ngamimitian kaulinan diantarana : Cing ciripit, Dal del dol, jeung Hompimpah. Kakawihan sapanjang kaulinan : Aanyaman, Ambil-ambilan, Ayang-ayang Gung,  Babagongan, Cingcangkeling, Eundeuk-eundeukan, jeung sajabana.

CINGCANGKELING

Cingcangkeling

Manuk cingkleng cineten

Plos ka kolong

Bapa Satar buleneng

Cingcangkeling teh nyaeta kawih paranti milang samemeh barudak ulin ucing-ucingan. Samemeh prung sok dikawihan heula ku saurang

2)      Kakawihan pikeun numuwuhkeun sumanget digawe diantarana : Mars Siliwangi, Ngawuluku, jeung Ngagebahan Manuk.

Mars Siliwangi

Oh beginilah
Nasibnya soldadu
Diosol-osol dan di adu-adu
Tapi biar tidak apa
Asal untuk Negeri kita
Naik dan turun gunung
Hijrah pun tak bingung

II. Paduli teuing
Kuring keur ngabagong
Nu narenjokeun ulah rea omong
Kieu so teh miceun tineung
Lamun prung mah moal ke eung
Pasukan Siliwangi
Sa eutik geu mahiv

3)      Kakawihan pikeun mepende, diantarana : Nelengnengkung, ayun ambing, Pat Lapat, jeung sajabana.

Ayun ambing

Ayun ambing- ayun ambing

Diayun-ayun ku samping

Jampéna jampé harupat

Geura géde geura lumpat

Kuruli jampé kuruli

Kuruli jampé pamali

Turunna di gunung puntang

Buru-buru kulem ujan

4)                  Kakawihan pikeun protes sosial, mangrupa gambaran protes kana hiji kaayaan dina mangsa eta kakawihan dijieun, misalna : Ayang-ayang Gung, Bolu Bugem, Dengkleung Dengdek, Prangpring, Tong tolang Nangka, Hatiku jang Wawan, jeung Eundeuk-eundeukan Lagoni.

PRANG PRING

Prang pring, prang pring

Salumprang salampring

Sabulu-bulu gading

Si gading ka Sunda perang

Pur kuntul engkang-engkang

Munding ngabongkar kandang

Saluwek sadugel cindel

Heug, heug caringin runtuh

Heug, heug caringin runtuh

Dorokdok gubrag

Prang pring nyaeta kawih kaulinan dipakena ku barudak bari dariuk ngajajar, atawa ngariung bari nyanghunyar. Bari ngawih bincurang ditepakeun. Dina madakeun budak nu ka tepak panungtung kudu mintelkeun sukuna jadi emok.

Dumasar basana, aya nu eusina sagemblengna ngagunakeun basa Sunda jeung aya anu campur jeung basa sejen. Misalna : Punten Mangga, Pupujian, Sri Jendil Adil, Slep Dur, jeung Ula Ulo Kembang.

Dumasar waktu, aya nu tadina sok dikawihkeun beurang atawa peuting, oge aya anu beurang jeung peuting. Contona : Kalonhking jeung Bulan Tok.

Dumasar wangun, teksna aya anu dialog jeung aya anu monolog.

1)      Kakawihan wangun dialog, diantarana : Ambil-ambilan, Baju Beureum, Bolu Bugem, Cir Kupek, Gobang Kalima Gobang, Tong Tolang Nangka, Eundeuk-eundeukan Lagoni, jeung Wek-wek Dor.

CINGCANGKELING

Cingcangkeling

Manuk cingkleng cineten

Plos ka kolong

Bapa Satar buleneng

2)      Kakawihan wangun monolog, diantarana : Aanyaman, Ayang-ayang Gung, Babagongan, Cingcangkeling, Cing Ciripit, Gobang Gocir, jeung sajabana.

Dumasar eusi, kakawihan loba nu ngagambarkeun kaayaan masarakat Sunda dina jamanna, mangsa kakawihan diciptakeun[4]. Contona : Jung Jae, Ayang-ayang Gung, jeung sajabana.

CING CIRIPIT

Cing ciripit

tulang bajing kacapit

kacapit ku bulu pare

bulu pare seuseukeutna

jol Pa Dalang

mawa wayang, jrek-jrek nong….

E.     Papasingan Kakawihan

Nilik kana wangunna, kakawihan barudak teh bisa dipasing-pasing jadi sababaraha golongan, diantarana:

1)      Wangun Paparikan

Kakawihan wangun paparikan nyaeta anu ngawangunna saperti paparikan; aya cangkang aya eusi. Bedana, unggal padalisanhenteu matok dalapan engang, anu penting asal sasora. Kitu deui jumlah padalisanana dina sapadana. Katembong dina sawatara kakawihan di handap.

                                                                        HOMPIMPAH

Hompimpah alaikum gambreng,

Ma Ijah make baju rombeng.

                                                                 PEREPET JENGKOL

Perepet jengkol jajahean,

Kadempet…jejeritan.

                                                                   TOKECANG

Tokecang tokecang,

Balagendir tosblong.

Angeun kacang angeun kacang,

Sapendil kosong.

                                                                TAT TIT TUT

Tat tit tut daun kaliki,

saha nu hitut budak lalaki.

Tat tit tut daun kanyere,

saha nu hitut budak awewe.

                                                            CINGKOROKOK

Cingkorokok bedegol cau,

Ucingna nokok boolna bau.

                                                            TAMPOLONG BAHE

Tampolong bahe,

belut ditalian.

Tong ngomong bae,

gelut sakalian.

2)      Kakawihan Laraswekas

Kakawihan laraswekas nyaeta kakawihannu murwakanti engang tungtung, boh dina kecap-kecap dina saungkara boh dina kecap-kecap antarpadalisan. Contona:

                                                            OLE-OLE OGONG

Ole-ole ogong

melak cabe di Tarogong

dihakan ku embe ompong

diteang kari sapotong

                                                            KALONGKING

Kalongking kalongking

bapa sia Utah ngising

dibura ku madu kucing

madu kucing meunang maling

Kalongking kalongking

bapa sia Utah ngising

beak samak beak samping

teu cageur waktu sapeuting

           

HATIKU JANG WAWAN

Hatiku Jang Wawan

tumpak mobil sedan

sedanna ucutan

di kolong jembatan

omean

teu boga duit

ngajual domba

dombana leungit

ngajual mitoha

                                                            TRANG-TRANG KOLENTRANG

Trang-trang kolentrang

si londok paeh nundutan

mesat gobang kabuyutan

tikusruk kana durukan

nyeh prot, nyeh prot

                                                            EUNDEUK-EUNDEUKAN

Eundeuk-eundeukan lagoni

Meunang peucang sahiji

Leupas deui ku nini

Beunang deui ku aki

                                                            UCANG-UCANG ANGGE

Ucang-ucang angge

Mulung muncang di papangge

Digogog ku anjing gede

Anjing gede nu Mang Lebe

Ari gog, gog cingungung

3)      Kakawihan Margaluyu

Kakawihan margaluyu nyaeta kakawihan anu kecap atawa engang dina tungtung padalisan, dibalikan deui dina awal padalisan, dibalikan deui dina awal padalisan sapandeurieunana. Contona:

           

AYANG-AYANG GUNG

Ayang-ayang gung

Gung goongna rame

Menak Ki Mas Tanu

Nu jadi wadana

Naha maneh kitu

Tukang olo-olo

Loba anu giruk

Ruket jeung Kumpeni

Niat jadi pangkat

Katon kagorengan

Ngantos Kanjeng Dalem

Lempa-lempi lempong

Ngadu pipi jeung nu ompong

Jalan ka Batawi ngemplong

                                                            BANG KALIMA-LIMA GOBANG

Bang kalmia-lima gobang, bang

Bangkong di tengah sawah, wah

Wahay tukang bajigur, gur

Guru sakola desa, sa

Saban poe ngajar, jar

Jarum paranti ngaput, put

Putrid nu gareulis, lis

Lisung kadua halu, lu

Luhur kapal udara, ra

Ragrag di Jakarta, ta

Taun opat hiji, ji

Haji rek ka Mekah, kah

Kahar tujuh rebu, bu

Buah meunang ngala, la

Lauk meunang nyobek, bek

Beker meunang muter, ter

Terus ka Citapen, pen

Pena gagang kalam, lam

Lampu reujeung dammar, mar

Mari kueh hoho, ho

Hotel pamandangan, ngan

Ngantos Kanjeng Dalem, lem

Lempa-lempi lempong

Ngadu pipi jeung nu ompong

                                                            BEAS BEUREUM

Beas beureum, reum

Reumbeuy kacang, cang

Cang kadele, le

Letah sapi, pi

Pindang lubang, bang

Bangkong hejo, jo

Joli jopak joli ong

4)      Kakawihan Mondoan Kawit

Kakawihan mondoan kawit nyaeta kakawihan anu malikan (mindo) kecap anu sarua dina awal padalisan. Contona:

                                                            PUNTEN MANGGA

Punten…, mangga

Ari ga, Gatotgaca

Ari ca, cau ambon

Ari bon, bonteng asak

Ari sak, sakit perut

Ari rut, rujak asem

Ari sem, sempal-sempil

Ari pil, pilem rame

Ari me, maja makan

Ari kan, kantong kosong

Ari song, songsong lampu

Ari pu, puak-paok

Ari wok, wok candewok

                                                            TIK-TIK TOLEKTAK

Tik-tik tolektak

Ari tak, taktak bareuh

Ari reuh, reuhak cina

Ari na, Nya Genggong

Ari gong, gongseng panas

Ari nas, nasi baso

Ari so, sorangan bae yeuh…

                                                            RORO MANYORO

Roro manyoro

Manyoro manjangan ngidul

Anak sia jadi ratu

Diketukan dikenongan

Turunan apung

Karunya ka anak sia

                                                            CACA BURANGE

Caca burange, burange

Tali gobang

Gobang pancarange

Anak gajah berbayung

Jing gojing lewe-lewe

Jing gojing lewe-lewe

                                                            JUNG JAE

Jung jae balakatanjung jae

Pucuk menyan mangsoyi

Godong malati, riri

Riri nyandung ka putra

Dalem Tumenggung Bandung

Bandung tipung palongpong

Saunda-unda poho

Poho tadi lalajo

Teu mawa simbut, butut

                                                            ORAY-ORAYAN

Oray-orayan

Luar-leor mapay sawah

Entong ka sawah parena keur sedeng beukah

Oray-orayan

Luar-leor mapay leuwi

Entong ka leuwi

Di leuwi loba nu mandi

Oray-orayan

Oray naon

Oray bungka

Bungka naon

Bungka laut

Laut naon

Laut dipa

Dipa naon

Di pandeuri, ri…ri…ri…

Barudak nu rek ulin oray-orayan samemehna silih cekel taktak heula. Nu tukang nyekel taktak nu hareupeunana, jeung saterusna. Geus kitu tuluy maju ka kenca ka katuhu, nepi ka katempona ngaleor siga oray.

                                                            CING CIRIPIT

Cing ciripit

tulang bajing kacapit

kacapit ku bulu pare

bulu pare seuseukeutna

jol Pa Dalang

mawa wayang, jrek-jrek nong….

Cing ciripit teh nyaeta kawih paranti milang samemeh ucing-ucingan.

                                                            PAT LAPAT

Pat lapat, pat lapat

Pat lapat katingalna

Masih keneh tebih pisan

Layarna bodas nyengcelak

Kasurung kaombak-ombak

                                                            EULEUNG EUY EULEUNG

Euleung euy euleung

Barudak urang ka jami

Embung euy embung

Sieun badak nu kamari

Euweuh euy euweuh

Geus dibedil ku si Sedet

Detong, det detong

Si Sedet kari sapotong

                                                            JALEULEU JA

Jaleuleu ja

Tulak tuja eman gong

Seurueh leuweung bay

Jambe kolot bug

Ucing katinggang songsong

Ngek!

                                                            TUTUNJUKAN

Tutunjukan tetenjekan, Si Teteh anteur ka cai,

Ah, embung, sieun bugang dina muncang

Kokoplak saying kadanca,

Si paok katinggang picung, cungcurung ka Cipicung

Del odel papatong dosol

Tinyohnyor.

Dikawihkeun bari nunjukan curuk nu diriungkeun. Biasana dilakukeun bari diuk ngariung.

                                                            SASALIMPETAN

Sasalimpetan

Jajahan aing nu panjang hey! hey!

Sasa nu panjang

Kawih dipakena bari ulin pacekel-cekel leungeun, tapi lobaan, ngajajar ka gigir. Nu tungtung kenca muntang kana tihang atawa tangkal. Bari ngarawih nu tungtung katuhu leumpang ka Beulah kenca dituturkeun ku nu sejenna, nepi ka ahirna kabeh budak leungeunna marilit.

                                                            TONG TONG PAPATONG

Tong tong papatong

Dibere cau sapotong

Ari beak menta deui

Teup, teup, teup

Ari eunteup jang si Ujang.

                                    Dikawihkeun ku barudak lamun rek ngala papatong.

3.     Tembang

A.    Wangenan

     Nurutkeun Haji Hasan Mustapa, istilah tembang sabenerna lain istilah asli Sunda. Istilah nu aya di Sunda mah nyaéta kawih. Ieu dumasar kana katerangan dina naskah Sunda Siksakanda ng Karesian taun 1518.

     Istilah tembang téh gelar taun 1962, tina ucapan pujangga Sunda nu jenengan M.A. Salmun. Dina musyawarah Tembang Sunda taun 1962, ngahaja éta istilah téh ditepikeun pikeun kapentingan para-penyiar Bandung sangkan teu nyieun ngaran sora Sunda nu sakahayang hatena dina mangsa siaran.

     Dina éta musyawarah oge diputuskeun, yén istilah pikeun seni mamaos  nyaéta Cianjuran, sedengkeun istilah pikeun seni sora nu sarupa jeung mamaos nu asalna ti daerah sejen saperti Sumedang, Cirebon, Garut, Ciawi jeung nu séjénna disebut Tembang Sunda.

     Tapi dina kahirupan sapopoé, istilah tembang Sunda téh ngan dipaké pikeun Cianjuran Wungkul. Ieu hal lantaran Cianjuran leuwih produktif tur leuwih dipikawanoh ku masyarakat.

     Sacara umum aya ciri mandiri dina tembang nyaéta teu miboga birama/metrum/ketukan anu tangtu. Tatang Suryana nétélakeun yen kaéndahan jeung irama dina tembang gumantung ka nu nembangkeunanana, boh éksprési, léotan, panjang pondokna. Pon kitu mélodi disusun dina wangun improvisasi.

     R. Satjadibrata ngajéntrékeun yén tembang Sunda teh nyaéta ngalagu nurutkeun aturan pupuh Dumasar kana éta wangenan bisa dicindekkeun yén ciri utama tembang nyaéta ngalagu maké rumpaka pupuh. Opat pola pupuh nu sok digunakeun dina rumpaka tembang, nyaéta Kinanti, Sinom, Asmarandana,  jeung Dangdanggula sok disingget KSAD atawa sering disebut istilah sekar ageung.

     Pupuh lianna nu jarang digunakeun dina rumpaka tembang, nyaéta Balakbak, Juru Demung, Durma, Gambuh, Gurisa, Lambang, Maskumambang, Mijil, Ladrang, Pangkur, Pucung, Wirangrong, jeung Magatru. Pupuh nu 13 ieu disebut sekar alit.

•     Watek pupuh nu diberendelkeun di luhur nyaéta :

•     Asmarandana, watekna silih asih, silih pikacinta, birahi

•     Balakbak, watekna humor, banyol, pikaseurieun

•     Dangdanggula, watekna ngagambarkeun kaéndahan, suasana nu pikaresepeun

•     Durma, watekna ngagmbarkeun rasa ambek, perang, pabentar

•     Gambuh, watekna tambuh laku, samar polah, bingung teu nyaho nu kudu dipilampah

•     Gurisa, watekna ngagambarkeun pikaseurieun, banyol, humor, lulucon, heuheureuyan

•     Juru Demung, watekna ngagambarkeun rasa kaduhung, hanjakal, ngarasa dosa

•     Kinanti, watekna ngagambarkeun kaayaan prihatin, nalangsa, harepan, nganti-nganti

•     Lambang, watekna humor ( saperti Gurisa/Balakbak)

•     Magatru, watekna mangrupa lulucon pikeun selingan dina suasana sedih

•     Maskumambang, watekna ngagambarkeun suasana sedih, prihatin, cilaka, jempling, kanyeri, sasambat, nalangsa

•     Mijil, watekna susah, sedih, ( saperti Maskumambang)

•     Pangkur, watekna ngagambarkeun nu aya diperjalanan, napsu, siap perang

•     Pucung, watekna méré atikan, bewara, kagét

•     Sinom, watekna ngagambarkeun suasana  gumbira

•     Wirangrong, watekna ngagambarkeun wiwirang, naas, rugi

B.     Conto Tembang

                  Wirangron

                                                Barudak mangka ngalarti

                         Ulah rek kadalon-dalon

                                                Enggon-enggon nuntut elmu

                                                mangka getol mangka tigin

                                                Pibekeleun sarerea

                                                Modal bakti kanagara

                                               

                                                He barudak mangka ngarti

                                                ulah reka dalon-dalon

                                                Nuntut elmu jeung pangarti

                                    Masih raji soson-soson

                                                Pibeukelen hirup tandang

                                                Modal bakti ka nagara

                                                Lemah cai anu urang

                                                Perlu dijaga di bela.

BAB III

PANUTUP

1.      Kasimpulan

Saperti nu geus kacarita tiheula bedana tembang jeung kawih téh, ari tembang mah nu di tembangkeunana téh guguritan, jadi kauger ku aturan-aturan pupuh. Jeung deui ari tembang mah dipirig ku kacapi jeung suling, tara dipirig ku parabot anu séjén. Nu nembangna nya tukang tembang. Eta anu ngabedakeun kawih jeung tembang.

Ari kawih, nu dikawihkeunana sair atawa sajak. Pamirigna biasana rebab, kendang, gamelan, goong jeung sajabana, saperti dina kiliningan. Sawaréhna aya ogé anu dipirig ku kacapi jeung suling. Lagu-lagu klasik saperti Buah Kawung, Sorban Palid, Daun Pulus, Banondari jeung séjén-séjénna, éta kaasup kawih. Tukang ngawihna disebut Juru Kawih atawa Sindén

2.      Saran

Anapon dina tulisan ieu pastina ngagaduhan kakirangan boh tina panulisan atanapi kacacadan materina, kusabab eta panulis neda dihapunteun kana sagala kalepatana. Panulis oge ngarepkeun krirtik sareng saran anu bersifat ngabanguna.

DAPTAR PABUKON

Drs. Budi Rahayu Tamsyah, Spk, PANGAJARAN SASTRA SUNDA Pikeun SD, SLTP, SMU, jueung Umum, Pustaka Setia.

Rachmat Taufiq Hidayat, Drs. Dingding Haerudin,M.Pd, Drs. Teddt A.N. Muhtadin, Darpan, S.Pd, Ali Sastramidjaja, PEPERINIAN URANG SUNDA, Kiblat.

Drs. Yayat Sudaryat , M. Hum WARUGA BASA PANGAJARAN BASA SUNDA PIKEUN MURID SMA/SMK/MA KELAS XI. 2006. Bandung : CV. KARYA IPTEK BANDUNG.

http://astriecollection.blogspot.com/2017/03/kawih.htm  (diakses dinten senen 27 Februari 2017 tabuh 20.00 WIB)

---

[1] Waruga Basa Pangajaran Basa Sunda Pikeun Murid SMA/SMK/MA Kelas XI 2006

[2]  Wibisana spk (2000)

[3] Danajaya, 1984

[4] Wibisana spk (2000-387-396)